گویا در دنیای مدرن از «خود» (self) نوشتن و ارائه کردن خود از آن کارهای مهم است.

از «لوازمات» و «باید»های «شبکه‌های اجتماعی» (social media) یا «بازار» (market) است. راستش را بخواهید آن مقدار از خود گفتن را که اعتماد می‌سازد می فهمم.

بیشتر انسان‌ها به سختی می‌توانند به کسی اعتماد کنند که چیز کمی در موردش می‌دانند. بنابراین هر از خود سخن گفتنی بی‌دلیل و یا از سر علاقه به شهرت و … نیست. این بخشِ داستان را می‌فهمم. آنچه اذیتم می‌کند گسترش میل وسواس‌گونه به داشتن اطلاعات شخصی از دیگران مخصوصا سلبریتی‌هاست.

به هر حال گمان نکنم که دانستن زندگی من – که تازه سلبریتی هم نیستم – به درد کسی بخورد، مگر اینکه به بعضی از قسمت‌هایش به صورت عبرت نگاه کنید. تازه برای عبرت گرفتن آنقدر مطلب در ادبیات ما هست که نیاز به دانستن زندگی من نیست.

با این همه روایتی را برایتان بازگو می‌کنم که بخشی از داستان من و روان‌شناسی اجتماعی/سیاسی است. 

لیسانس‌ام را در سال ۸۲ در رشته روان‌شناسی کودکان استثنایی از دانشگاه شهید بهشتی گرفتم. راستش در آن زمان اصلا به روان‌شناسی علاقه نداشتم. از دیپلم ریاضی به علوم انسانی تغییر رشته داده بودم تا فلسفه بخوانم. اما پس از اتمام دبیرستان و گرفتن دیپلم ریاضی از مدرسه شهید بابایی که جزء سازمان پرورش استعدادهای درخشان بود به دلیل اینکه متولد نیمه دوم سال بودم مشمول خدمت سربازی شدم.

در آن دوره مدرسه ما تنها دو رشته تجربی و ریاضی داشت. علوم انسانی‌ای در کار نبود. در آن دوره تصور غالب بر این بود که بچه‌های باهوش باید یا تجربی بخوانند یا ریاضی. علوم انسانی برای خنگ‌ها بود. هر چه به انتهای دبیرستان نزدیک‌تر می‌شدیم علاقه من به فلسفه بیشتر می‌شد (خنگ‌تر می‌شدم؟). به دلیل نبود رشته علوم انسانی در دبیرستان و عدم اطمینان از تغییر رشته از ریاضی به انسانی و اندکی فشار پدر در کنکور ریاضی شرکت کردم. آن زمان کنکور دو مرحله‌ای بود. رتبه مرحله اولم بد نبود: ۹۱۱.

بین مرحله اول و دوم به این نتیجه قطعی رسیدم که خانه‌ای که در آن احساس سکونت و آرامش می‌کنم علوم انسانی است. اما طبیعتا در آن مرحله نمی‌توانستم به پدرم بگویم من دیگر در مرحله دوم شرکت نمی‌کنم. از طرفی نمی‌خواستم در کنکور قبول شوم چون اگر قبول می‌شدم مقاومت در برابر پدرم برای انصراف دادن سخت بود.

نتیجه این شد که برای درس خواندن به اتاق خواب پدر و مادرم می‌رفتم (خانه‌مان بیشتر از یک اتاق خواب نداشت) و در را به بهانه درس خواندن می‌بستم اما تنها کاری که نمی‌کردم درس خواندن بود. القصه، با وجود اینکه رتبه مرحله اولم بد نبود، به دلیل درس نخواندن بین مرحله اول و دوم کنکور و البته انتخاب رشته‌های بالا (فقط دانشگاه‌های تهران) در کنکور قبول نشدم و مجبور به رفتن «مجبوری» شدم. 

در خدمت سربازی بالای برجک درس‌های علوم انسانی را که قبل از اعزامم از آنها فیش‌برداری کرده بودم مطالعه می‌کردم تا برای کنکور انسانی سال بعد آماده شوم. به دلیل سخت و بعضا غیرممکن بودن مطالعه در سربازی در انتخاب اولم که فلسفه بود قبول نشدم. یادم نمی‌آید روان‌شناسی انتخاب چندمم بود. گمان کنم جزء آخرین انتخاب‌هایم بود. خلاصه در نهایت روان‌شناسی شهید بهشتی قبول شدم. 

رشته‌ای که باید ۴ ساله تمامش می‌کردم را ۶ ساله تمام کردم. کم مانده بود با لگد از دانشگاه بیرونم کنند. می‌پرسید چرا انقدر طولانی؟ برای اینکه بیشتر اوقات در گروه فلسفه غرب دانشگاه تهران پلاس بودم. کلاس‌های فلسفه را به صورت داوطلبی شرکت می‌کردم. از کلاس‌های فلسفه دانشگاه خودمان هم استفاده می‌کردم. همین روال سبب شد سه ترم مشروط شوم، اما چون پشت سر هم نبودند از دانشگاه اخراج نشدم. 

خودم را کشان کشان تا انتهای لیسانس رساندم. حال نوبت فوق بود. عزمم را جزم کرده بودم که این بار فلسفه بخوانم. اما چون ازدواج کرده بودم و خواندن فلسفه نه دنیا داشت و نه آخرت باز هم خودم را مجبور به خواندن روان‌شناسی دیدم. چون از خانواده تقریبا فقیری بودیم امکان ریسک فلسفه خواندن را به عنوان شغل آینده نداشتم.

به دلیل تاهل باید کار هم می‌کردم. همین باعث شد که در تلاش دومم موفق به قبولی در مقطع کارشناسی ارشد شوم؛ روان‌شناسی عمومی دانشگاه گیلان. ترم یک بود که یکی از استادها (دکتر حکیم جوادی) کتاب روان‌شناسی اجتماعی الیوت ارونسون را به عنوان منبع درسی معرفی کرد. کتاب را که خواندم اتفاق تازه‌ای در ذهنم افتاد.

روان‌شناسی اجتماعی برایم بسیار جذاب بود. تصمیم گرفتم که این رشته را ادامه دهم. البته علاقه‌ام به فلسفه هیچ گاه از بین نرفت. در ایران اما آن موقع رشته‌ای به نام روان‌شناسی اجتماعی نبود. ناگفته نماند که در تمام این مدت با مشکلات مالی مواجه بودیم (من و همسرم). به دلیل همین مشکلات مدتی بین فارغ‌التحصیلی ارشد و قبولی در دوره دکترا فاصله افتاد. در دانشگاه علامه برای دوره دکتری پذیرش گرفته بودم که استادی در دانشگاه ماساچوست-امهرست پاسخ ایمیلم را که در آن برای ادامه تحصیل و دریافت بورسیه کامل تحصیلی در روان‌شناسی اجتماعی/سیاسی ابراز علاقه کرده بودم داد. 

دی ماه سال ۹۲ شمسی بود که ترم یک دکتری دانشگاه علامه را رها کردم و همراه همسرم راهی ینگه دنیا شدم. دانشگاه ماساچوست-امهرست دانشکده‌ای داشت با عنوان علوم روان‌شناختی و مغزی. این دانشکده گروه‌های مختلفی داشت. از روان‌شناسی رشد بگیر تا روان‌شناسی بالینی و روان‌شناسی اجتماعی. در گروه روان‌شناسی اجتماعی یک گرایش یا آنگونه که آنجا می‌گفتند پروگرم خاصی بود با عنوان روان‌شناسی صلح و خشونت. من در این پروگرم برای دکترا بورسیه کامل تحصیلی گرفتم.

خدایش بیامرزاد (اگر خدایی هست) استاد راهنمایم دکتر برنهارد لایدنر را که هزینه سفرمان را هم داد. لطف‌های بسیاری در حق من کرد که نتایجش هنوز در زندگی شخصی و آکادمیکم باقی هستند. سه سالی در آنجا مشغول به تحصیل بودم که ترامپ رئیس جمهور شد و طبق قولی که داده بود آن Travel Ban معروف را برای ۷ کشور که ایران هم یکی از آنها بود وضع کرد.  

همچنان می‌توانستم در آمریکا بمانم. از این جهت مشکلی برایم درست نشده بود. اما اگر برای کنفرانس‌ها یا دیدار خانواده از آمریکا خارج می‌شدم دوباره باید درخواست ویزا می‌دادم و تضمینی نبود که دوباره ویزا بگیرم و بتوانم به آمریکا برای ادامه دکترایم برگردم. با برنی (استادم را بِرنی صدا می‌زدم) مشورت کردم و او کمکم کرد تا در حالی که همچنان دانشجوی دانشگاه ماساچوست-امهرست باقی می‌مانم در دانشگاه دیگری نیز به عنوان دانشجو مشغول به تحصیل شوم. 

اینگونه بود که دانشگاه ماساچوست-امهرست با دانشگاه کارلتون در اتاوای کانادا تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند. طبق این تفاهم‌نامه من دانشجوی هر دو دانشگاه محسوب می‌شدم. دکتر مایکل وُل مرا به عنوان دانشجو پذیرفت و با برنی و مایکل دکترایم را در کانادا ادامه دادم. البته شرط دانشگاه کارلتون در این تفاهم‌نامه این بود که باید دروسی که آنها برای دانشجویان دکترا اجباری می‌دانستند را بگذرانم. بنابراین پس از مهاجرت دوم (از آمریکا به کانادا) و دفاع از پایان‌نامه ارشدم که در سال ۲۰۱۷ در آمریکا انجام داده بود  در دانشگاه کارلتون نیز چند واحدی را گذراندم.

به همین دلیل بود که وقتی در سال ۲۰۲۰ از پایان‌نامه‌ دکترایم دفاع کردم از هر دو دانشگاه مدرک دکترا گرفتم.